هورامان یک محدوده جغرافیایی تقریباً مشخصی است که در اصطلاح جغرافیایی، میتوان آن را یک ناحیه نامید. این ناحیه از نظر موقعیت نسبی در شمال غربی استان کرمانشاه و جنوب غربی استان کردستان و محدوده شرقی شهر حلبجه در خاک عراق قرار دارد.
برای آشنایی بیشتر با منطقه هورامان، لباس و زبان ساکنان این منطقه و معماری خانه های آن با ما همراه باشین.
معنی هورامان
در کتاب تاریخ هورامان در مورد واژهی هورامان اینطور گفته شده است:
واژه ی زیبای «هُورامآن» دارای معانی زیادی است از جمله:
1 – فردی در میان جامعه ای که آراسته به صفات حمیده و پسندیده باشد آن برتری های خدا داده اش را گویند: هُورآمان
2- کوهی از حیث ارتفاع از دیگر کوه های مجاورش مرتفع تر یا درختی در میان بیشه درختان، گوی سرافرازی را برباید، چون خداوند متعال فلان کوه و آن درخت را بر دیگر همجوارانشان برتری بخشیده، به هر یک از آنان خواهند گفت هُورامآن.
3 – آتش مشتعل و فروزان را نیز هورامان نامند.
4 – شخص عصبانی را نیز گویند هورامآن.
زبان مردم هورامان
مردم منطقه هورامان عمدتاً با گویش هورامی که یکی از چهار گویش اصلی زبان کوردی است صحبت می‌کنند که دارای قوانین خاص زبان از لحاظ دستوری و نوشتاری است. هورامی گویشی بسیار قدیمی و برخوردار از اصالت خاص است که شباهت‌هایی به زبان اوستایی دارد. کتاب آیینی پیروان اهل حق با این گویش نگارش شده است.
مکنزی در کتاب «زبان اورامانی» (اورامان لهون) (چاپ 1966 م در دانمارک) درباره گویش هورامی مینویسد: « اورامی جزیرهای است در دریای کوردی. در واقع اورامی، از بسیاری از جهات نمود یک گویش ایرانی میانۀ نسبتاً باستانی را دارد. جنبهای دیگر از اورامی که به اندازه جنبههای دیگر آن شایان توجه است پرتوی است که این گویش بر تاریخ گویش‌های کوردی مجاورش می‌افکند. اورامی گویشی از گورانی، و همانگونه که خواهیم دید، احتمالاً باستانیترین گویش آن و گویشی است که کمتر از گویش‌های دیگر دچار دگرگونی شده است.»
از جمله شاعرانی که به زبان هورامی شعر سروده‌اند میتوان به مولوی (ملا عبدالرحیم)، ملا مصطفی بیسارانی، ملا خضر رودباری، شیدا، صیدی هورامی و ... اشاره کرد. در اینجا یکی از اشعار مولوی کرد را آوردهایم:
ئیمشه و هه م دیسان ده روون پر خه مه ن (دوباره امشب دلم پرغم است)
ئه ساسه ی ماته م جه لامان جه مه ن (اسباب ماتم نزد ما جمع است)
نه تاو دووری دل بی قه راره ن (تاب دوری ندارم، دلم بی قرار است)
بیـنایی دیده م ج خه فه ت تا ره ن ( روشـنـایی دیـده ام از اندوه تیره شده)
شریخه و گه رمه ی هه ور دووری دوس ( رعد و برق ابر و فراق یار)
وه فه نا به رده ن مه غز و ره گ و پوس (مغز و رگ و پوستم را فنا کرده)
شه راه ره ی گرپه ی نارمه هجوری (شعله آتش هجران)
که ر ده ن وه غوبار کو گای سه بووری (کوه صبرم را بر باد داده است)
لباس مردم هورامان
پوشاک مردم منطقه هورامان مانند سایر مناطق کوردنشین، لباس محلی کوردی با طرح‌ها و رنگ‌های زیبا و شاد است. لباس مردان کورد شامل یک نیم تنه به نام کوا، شلواری گشاد به نام پانتول و پارچه‌ای بلند که بر روی لباس به دور کمر می‌بندند و آن را بیبن می‌نامند است و گاهی مردان روپوشی به نام فرنجی می‌پوشند.
لباس زنان کورد شامل پیراهنی بسیار بلند تا روی پنجه پا، به نام کراس یا گجی، نیم تنه‌ای به نام سوخمه که روی گجی می‌پوشند و شلواری گشاد که زیر گجی می‌پوشند؛ است. علاوه بر آن، در بعضی از جشن‌ها، بعضی از زنان بر روی سوخمه، گاهی لباس‌هایی به اسم کوا و چتفه می‌پوشند و کلاهی به اسم کلاو زیر بر روی سر خود می‌گذارند که زیبایی خاصی به لباس زنان کورد میدهد.
کوه های هورامان
هورامان در رشته کوه زاگرس و در امتداد کوه های شاهو، آتشگاه، کوسالان و هورامان تخت است. که در شمال به شهرستان مریوان، در شرق به شهرستانهای کارمیاران و روانسر، در جنوب به شهرستان جوانرود و در غرب به شهرستان حلبجه عراق محدود میگردد. از این نظر هورامان در یک محدوده کوهستانی که نسبت به اطرافش و بخصوص دشت شارزور عراق مسلط و بلندتر است قرار دارد.
مهمترین ارتفاعات و کوه های هورامان عبارتند از:
- شاهو از شرق شهر روانسر شروع شده و با عبور از پاوه به رودخانه ی سیروان می‌رسد. بلندترین قله ی آن 3390 متر ارتفاع دارد.
- آتشگاه که از شاهو جدا شده و از گردنه ی شمشیر شروع و به رودخانه سیروان می‌رسد. بلندترین قله ی آن 2465 متر ارتفاع دارد.
- تخت(هورامان) دنباله ی کوههای شاهو تا مرز عراق ادامه پیدا میکند و بلندترین قله ی آن 2985 متر ارتفاع دارد.
- کوسالان در امتداد شمال کوههای تخت و در شمال شرقی شهر هورمان به سمت سیروان که بلندترین قله ی آن 2620 متر ارتفاع دارد.
- کوه های ماکوان، دالانی، گزن و ...
معماری خانه‌های هورامان
معماری خانه‌های هورامان منطبق بر شرایط طبیعی ناحیه است. با توجه به شیب دامنه ها و وجود سنگ به عنوان یکی ازمصالح اصلی معماری، خانه‌ها اغلب دو طبقه هستند که طبقهی اول به عنوان محل نگهداری دام و علوفه و هیزم انبار و... و طبقهی دوم برای سکونت خانواده مورد استفاده قرار گرفته است.
برای احداث خانه‌ها، از سنگ برای دیوارها و ترکیبی از کاه گل و استفاده از تنه ی درختان سپیدار و بید و ... برای سقف خانه ها استفاده شده است که، کاملاً منطبق بر محیط طبیعی بوده و حتی غلطکی که از آن برای محکم کردن پشت بام، بخصوص در فصل بارش برای جلوگیری از نفوذ باران یا رطوبت مورد استفاده قرار گرفته از سنگ بوده که توسط استادکاران، با صبر و حوصله ساخته و تراشیده شده است.
جالب توجه است که هنوز هم در هورامان از جمله در شهر هورامان تخت و روستاهای اطراف آن، خانه‌ها فقط با سنگ و بدون ملات، گاهاً تا سه طبقه ساخته می شوند. هنوز هم این شیوه ی معماری یکی از جلوه های ماندگار، جذاب و جالب خانه‌های هورامان است.
اگر دوست دارید به هورامان سفر کنید و اقامت در یکی از این خانه ها را تجربه کنید، با ما تماس بگیرید: 09359185015
منابع
- کتاب تاریخ هورامان نوشته ملا عبدالله هورامی متخلص به شیدا.
- کتاب فرهنگ جغرافیایی هورامان نوشته محمد محمودی.
- مقاله اهمیت موقعیت و ویژگی های جغرافیایی در شکل گیری هورامان نوشته صباح مرادی.